თვითშემეცნების პროცესში ადამიანი აყალიბებს აზრს საკუთარ თავზე: მის შესაძლებლობებსა და შესაძლებლობებზე. ადამიანი განსაზღვრავს მის ზნეობრივ პრინციპებსა და ფსიქოლოგიურ თვისებებს, აგრეთვე ადგილს საზოგადოებაში. შედეგად, ვითარდება ადეკვატური, დაუფასებელი ან გადაფასებული თვითშეფასება, რომლის საფუძველზეც ხდება ურთიერთქმედება და ცხოვრებაში პასუხისმგებელი გადაწყვეტილებების მიღება.
ადეკვატური თვითშეფასება
როდესაც ადამიანი ჰარმონიაშია საკუთარ თავთან და მის გარშემო არსებულ სამყაროსთან, მას უვითარდება სწორი თვითშეფასება. ის ცდილობს ობიექტური იყოს საკუთარი თავის, ახლო ხალხისა და ნაცნობების მიმართ: მას ესმის, რომ თითოეულ ადამიანს აქვს თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები, ამჩნევს მათ, მაგრამ ყურადღებას არ ამახვილებს უარყოფით თვისებებზე.
ადამიანი იღებს საკუთარ თავს და სხვებს ისე, როგორც არის და მოქმედებს არსებული ობიექტური მონაცემების საფუძველზე. ასეთი ადამიანი ფხიზელად აფასებს თავის შესაძლებლობებს და ცდილობს სრულად გააცნობიეროს საკუთარი თავი, როგორც პიროვნება. ის მშვიდად არის განწყობილი წარუმატებლობის, სხვისი მოსაზრებების მიმართ და არ ელის სხვების დახმარებას.
ადეკვატური თვითშეფასების ადამიანი ეყრდნობა საკუთარ თავს, არის აქტიური და ცხოვრებას ოპტიმიზმით უყურებს.
Დაბალი თვითშეფასება
თუ ადამიანს დაბალი თვითშეფასება აქვს, ის მშიშერად და დაუცველად იქცევა. მან თავისთვის მიიღო გადაწყვეტილება, რომ მრავალმხრივ წააგებს სხვებს და არაფრის შეცვლა არ შეუძლია. არსებული არასრულფასოვნების კომპლექსის შედეგად, მაღალი მიზნებისა და მიღწევების ნაკლებობაა.
ადამიანი ცდილობს იყოს უხილავი, ადვილად დაუცველი და მუდმივად ითხოვს რჩევას. ის დამოკიდებულია სხვისი აზრზე, ინიციატივის ნაკლებობაზე და სუსტ ხასიათზე.
ზედმეტი დაუცველობა და თვითკრიტიკა წარმოიქმნება არასათანადო აღზრდის შედეგად, რაც გულისხმობს ზედმეტ დაცვას ან მეტისმეტ დამოკიდებულებას. შედეგად, ყალიბდება დამარცხებულის ქცევის მოდელი: გონებაში უარყოფილია წარმატების შესაძლებლობა და ხდება მათი სასამართლო პროცესების დამნაშავეების ძებნა.
დაბალი თვითშეფასების მქონე ადამიანები ვერ აცნობიერებენ თავიანთ ბუნებრივ შესაძლებლობებს.
გაზრდილი თვითშეფასება
მაღალი თვითშეფასების მქონე ადამიანები იდეალიზებენ საკუთარ წარმოდგენას და წარმოსახვაში ქმნიან უზადო ადამიანის საკუთარ გამოსახულებას. მაღალი თვითშეფასება გულისხმობს ადამიანის შესაძლებლობების შედარებას სხვის მიღწევებთან. ამავე დროს, სხვისი შეცდომებისა და ნაკლოვანებების შემჩნევით, ისინი მუდმივად აგროვებენ თავიანთი ექსკლუზიურობის დამადასტურებელ საბუთებს.
ასეთ ადამიანებს არ სურთ შეამჩნიონ თავიანთი შეცდომები, კომპეტენციის ნაკლებობა და არასწორი ქცევა. ისინი დარწმუნებულნი არიან თავიანთ უპირატესობაში, სიმართლეში და იქცევიან თავდაჯერებული და ზოგჯერ გამომწვევიც.
მაღალი თვითშეფასების მქონე ადამიანები ამბიციური და დომინანტები არიან, არ მიიღებენ უარს და წინააღმდეგობებს. მათი შეუპოვრობისა და მონდომების გამო, ისინი ხშირად უკეთეს შედეგებს აღწევენ, ვიდრე მათ შესაძლებლობები აძლევს მათ.
გადაფასებული თვითშეფასება ჩნდება ადამიანებში, რომლებიც ოჯახის კერპებად არიან აღზრდილნი: ბავშვობიდან ისინი ყველას ზემოთ ადიდებდნენ, აღაფრთოვანებდნენ ნებისმიერი უმნიშვნელო მიღწევებით.
თავდაჯერებული ადამიანები ცდილობენ გარშემო მყოფი ყველას ჩართონ თავიანთი მიზნების რეალიზებაში, მათ სჯერათ, რომ ყველას მათ რაღაც ევალებათ.
