თითოეული ადამიანის ცნობიერება დიდ ინტერესს იწვევს ცხოვრების აღქმის ინდივიდუალური მახასიათებლებისა და არსებული რეალობის ფსიქიკური რეაქციების მიმართ. ათასობით წლის განმავლობაში მსოფლიოს საუკეთესო ფილოსოფოსები სხვადასხვაგვარად აფასებდნენ ადამიანის ცნობიერებას.
არისტოტელე
არისტოტელე (ძვ. წ. 384-322) - ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი, პლატონის სტუდენტი და ალექსანდრე მაკედონელის მრჩეველი, თვლის, რომ ადამიანის ცნობიერება მატერიისგან დამოუკიდებლად არსებობს. ამ შემთხვევაში ადამიანის სული ცნობიერების მატარებელია. სულის შრომა, ე.ი. ცნობიერება, არისტოტელეს მიხედვით, იყოფა საქმიანობის 3 სფეროდ: მცენარეული, ცხოველური და რაციონალური. ცნობიერების მცენარეული სფერო ზრუნავს კვებაზე, ზრდასა და გამრავლებაზე, ცხოველთა ცნობიერება პასუხისმგებელია სურვილებსა და შეგრძნებებზე, ხოლო ინტელექტუალურ სულს აზროვნებისა და ასახვის უნარი აქვს. მხოლოდ ადამიანის ცნობიერების ინტელექტუალური ნაწილის წყალობით განსხვავდება ინდივიდი ცხოველებისგან.
ბონავენტურა ჯოვანი
ბონავენტურა ჯოვანი (1221-1274) - შუა საუკუნეების ფილოსოფიური და რელიგიური მწერლობის ავტორი. თავის ტრაქტატში "სულის გზამკვლევი ღმერთისკენ" ჯოვანი ამბობს, რომ ადამიანის სულს მუდმივი შუქი აქვს, რომელშიც ურყევი ჭეშმარიტებებია დაცული. მიზეზი არსებულ ყველაფრის გაგებას საფუძვლად უდევს მხოლოდ არსებული ცოდნის საფუძველზე. ღმერთის ხატი ადამიანის სულში და ცნობიერებაშია, რამდენადაც მას ძალუძს ღვთიური აღქმა მის ცხოვრებაში. ადამიანის ცნობიერება თავად განსჯის თავისთავად და კანონები, რომელთა საფუძველზეც ხდება განაჩენი, თავდაპირველად იბეჭდება სულში. ყველაზე მეტად ადამიანის ცნობიერებას და სულს ნეტარების მიღწევის სურვილი ამოძრავებს.
პიკო დელა მირანდოლა
პიკო დელა მირანდოლა (1463-1494) იყო აღორძინების პერიოდის განათლებული არისტოკრატი და ფილოსოფოსი. თავის ნაწერებში იგი აღნიშნავს, რომ ადამიანის ცოდნა, რომელსაც რაციონალური ეწოდება, სინამდვილეში საკმაოდ არასრულყოფილია, რადგან არასტაბილურია და პერიოდულად იცვლება.
დიდრო დენი
დიდრო დენისი (1713-1784) - ფრანგი მატერიალისტი ფილოსოფოსი და ათეისტი. თავის ნამუშევრებში „ადამიანის შესახებ. სხეულისა და სულის ერთიანობა”დენის აღნიშნავს, რომ როდესაც ადამიანი თავს ჯანმრთელად გრძნობს, ის ყურადღებას არ აქცევს სხეულის არცერთ ნაწილს. ფილოსოფოსის აზრით, ადამიანის ცხოვრება შეიძლება გაგრძელდეს ტვინის გარეშე; ყველა ორგანოს შეუძლია იმუშაოს საკუთარ თავზე და იმოქმედოს იზოლირებულად. ამასთან, ადამიანი თავად ცხოვრობს და არსებობს ტვინის მხოლოდ ერთ წერტილში - სადაც მისი აზრი იმყოფება. ამავე დროს, ადამიანის ცნობიერება წარმოადგენს ისეთ რთულ, მოძრავ და მგრძნობიარე არსებას, რომლის აზრებისა და გრძნობების ახსნა შეუძლებელია სხეულის გარეშე.
არტურ შოპენჰაუერი
არტურ შოპენჰაუერი (1788-! 860) - გერმანელი მოაზროვნე და ირაციონალიზმის ფუძემდებელი. ფილოსოფოსი ადამიანის ცნობიერებას ადამიანის ცოდნის ერთ-ერთ ყველაზე იდუმალ ფენომენს უწოდებს. შოპენჰაუერის აზრით, ადამიანის გულში არის ნება, რომელიც დომინირებს ინტელექტზე. ცნობიერება მჭიდრო კავშირშია სამყაროსთან და ბუნებასთან, ვერ გამოეყოფა საგნების მთლიანობას და წინააღმდეგობა გაუწიოს მათ. მას არ შეუძლია გააცნობიეროს სამყარო თავისთავად და იყოს ობიექტური. ცოდნა სიკვდილისა და ადამიანის ტანჯვის შესახებ აძლევს ინტელექტს ბიძგს მეტაფიზიკური მოსაზრებებისა და სამყაროს გარკვეულ გაგებაში. ამასთან, როგორც შოპენჰაუერი აღნიშნავს, ყველას არ აქვს ძლიერი ცნობიერება და სულის მეტაფიზიკური მოთხოვნილება შეიძლება საკმაოდ მოთხოვნილება იყოს. მეტაფიზიკის მიხედვით, მოაზროვნეს ესმის ნებისმიერი სავარაუდო ცოდნა, რომელიც სცდება შესაძლო გამოცდილების საზღვრებს.
