არსებობს ერთი ცნობისმოყვარე ფსიქოლოგიური ფენომენი, რომელსაც ფროიდის სრიალი ეწოდება. ეს ნიშნავს, რომ შემთხვევითი დათქმის უკან დგას უგონო მოტივები, გადაუჭრელი შინაგანი კონფლიქტები და რეპრესირებული სურვილები.
1901 წელს გამოიცა წიგნი "ყოველდღიური ცხოვრების ფსიქოპათოლოგია", რომლის ავტორი იყო ფსიქოანალიზის დამფუძნებელი მამა, ექიმი, ფსიქიატრი, ანთროპოლოგი და მეცნიერი ზიგმუნდ ფროიდი. თავის სამეცნიერო ნაშრომში ცნობილი ავსტრიელი ამტკიცებს, რომ უმნიშვნელო სიტყვებით ან მცდარი ქმედებებით ადამიანი გამოხატავს თავის შეუსრულებელ და უგონო სურვილებს. ჩვეულებრივ გამოთქმას "ფროიდის სრიალი" ასევე აქვს აკადემიურ სახელს - პარაპრაქსი.
ფროიდის თეორიის თანახმად, ადამიანის ყველა მცდარი მოქმედება იყოფა 4 ჯგუფად:
- stonecrops, misspellings, mishearing, დათქმები;
- სახელების, სახელების, მოვლენების, ფაქტების, აღნიშვნების დავიწყება;
- მცდარი (სასაცილო) ქმედებები;
- მიმიკა შეუთავსებელია სიტუაციასთან ან სიტყვებთან.
ფროიდმა თავის პაციენტებს საშუალება მისცა თავისუფლად ისაუბრონ: შემთხვევითი ფრაზები და სიტყვები, მცირე შეუსაბამობა ქცევასა და ნათქვამს შორის - ამ ყველაფერმა მეცნიერს საშუალება მისცა დაედგინა პაციენტის ფარული ფსიქოლოგიური პრობლემები. ფროიდმა ამ მეთოდს დაარქვა სახელი - მეთოდი თავისუფალი ასოციაციისა, რომელიც მოგვიანებით მიიღო აღიარება მსოფლიოს ფსიქიატრებისგან.
ადამიანი არ აცნობიერებს და არ ცნობს მის ქვეცნობიერ მოტივებს და სურვილებს, მაგრამ სხვადასხვაგვარი დათქმები შეიძლება მიუთითებდეს ფსიქოლოგიური პრობლემების და უკანა მოტივების არსებობაზე.
ჩვეულებრივი ადამიანი თავის მეტყველების შეცდომას განმარტავს უამრავი ლოგიკური მიზეზით: დავიწყება, გადატვირთვა, დეპრესია, უბრალოდ უბედური შემთხვევა. მისთვის დამალული მნიშვნელობის ძიება მის ქმედებებში აზრი არ აქვს და სულელური საქმეა, მაგრამ ამასობაში, თუ იჭრება, აღმოჩნდება, რომ ძველი ფროიდი არც ისე ცდებოდა, თუმცა ბევრი ფსიქოთერაპევტი ედავებოდა მას.
ფროიდის ენის გადაფარვის ერთ-ერთი ყველაზე კლასიკური მაგალითია სხვა სახელით ადამიანის მოხსენიება. მაგალითად, ცოლი ამჟამინდელ მეუღლეს ეძახის ყოფილი ქმრის სახელით, რაც შეიძლება ნიშნავდეს: ქალს ბოლომდე არ მოუტოვებია წარსული ურთიერთობა, მუდმივად ფიქრობს ყოფილ მეუღლეზე, შესაძლოა მისი ცხოვრებაც აინტერესებს და ეჭვიანია, ან გულწრფელად სძულს. კაცებიც არ ჩამორჩებიან და ხშირად ცოლს თავიანთი საყვარელი ქალების სახელებს ეძახიან, რასაც საკუთარი თავისთვის სამწუხარო შედეგები მოაქვს.
ჯერ კიდევ არსებობს დავა იმის შესახებ, საჭიროა თუ არა ფარული მოტივების დანახვა მეტყველების ყველა შეცდომაში, თუ არსებობს უბედური შემთხვევები? ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები მაინც კარგავენ გარკვეულ პასუხს.
